Ադրբեջանն ու Թուրքիան մտադիր չեն հանդուրժելու տարածաշրջանում անկախ, ինքնուրույն  Հայաստանի գոյությունը. Քանանյան

«Ես չեմ կարող ասել, թե որքանով են հավաստի այդ աղբյուրները, բայց ենթադրում եմ, որ եթե ներկայիս վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի մ անձնական սեփականություն լրատվամիջոցը այդպիսի նյութ է հրապարակում, ապա նյութի ճշգրտության վերաբերյալ պատասխանատվությունը գոնե անուղղակիորեն ներկայիս վարչապետից և ուղղակիորոն «Հայկական ժամանակի» խմբագրությունից բացի ոչ ոք սկզբունքորեն չի կարող իր վրա վերցնել». ArmDaily-ի հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց արցախցի քաղաքագետ Ալեքսանդր Քանանյանը՝ անդրադառնալով «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի հրապարակած հոդվածին այն մասին, որ Ադրբեջանը Հայաստանից ունի 5 պահանջ։

Ըստ թերթի հավաստի աղբյուրի՝ այդ պահանջները հետևյալն են՝ 1. ԼՂ պաշտպանության բանակի լուծարում: 2. ԼՂ ճանաչում Ադրբեջանի կազմում՝ առանց որևէ` նույնիսկ ինքնավար կարգավիճակի: 3. Միջանցք Հայաստանի տարածքով: 4. Սահմանագծման եւ սահմանազատման գործընթաց 1919, 1920 թվականի քարտեզներով։ 5. Անհետ կորած ադրբեջանցիների ճակատագրի պարզաբանում։ Թե որքանով այս ամենը կապ ունի իրականության հետ, Քանանյանի խոսքով, վաղ է ասել։ Սակայն, ըստ նրա, կան հանգամանքներ, որոնք ենթադրում են այս 5 կետերի իրական ու ճշմարիտ լինելը։ «Նախ և առաջ մենք տեսել ենք, որ վերջին ամիսներին և սկզբունքորեն նաև նոյեմբերի 9-ից հետո էլ Ադրբեջանը առանձնապես ոչ մի հարգանք չունի նախկին ապօրինի խորհրդային վարչական սահմանների նկատմամբ և ամեն տեղ, որտեղ նպատակահարմար է համարում կամ որտեղ կարողանում է, հատում է նախկին խորհրդային վարչական սահմանը և ոչ միայն մի քանի հարյուր մետր, այլ նաև կիլոմետրերով»,-ասաց Քանանյանը։

Եթե Ադրբեջանը հատում է շատ հստակ գիծ և կիլոմետրերով մտնում է Հայաստանի տարածք, ապա դա, ըստ քաղաքագետի,  չի կարող համարվել վիճելի տարածք։ «Բոլոր ճամարտակությունները Ռուսաստանում և Ադրբեջանում, որ պետությունների միջև սահմանազատում չկա, հետևաբար հասկանալի չէ, թե որտեղ է սահմանը, անհեթեթության ժանրից է, որովհետև կարող են վիճելի լինել մի քանի տասնյակ, մի քանի հարյուր մետր այս կողմ այն կողմ տեղանքները , բայց երբ Ադրբեջանը կիլոմետրերով խորանում է նախկին Խորհրդային Հայաստանի տարածք, ապա այստեղ սահմանազատման վերաբերյալ որևէ խոսք լինել չի կարող։ Բացի դրանից սեպտեմբերի 13-ին, երբ Ադրբեջանը վերսկսել է պատերազմը, որը ընդհատվել է ԱՄՆ-ի միջամտությամբ, ակնհայտ է, որ նպատակ է ունեցել գրավել Ջերմուկ քաղաքը և խորանալ առաջ։

Բոլորովին չի բացառվում, որ առհասարակ նպատակ ուներ Վայոց ձորի մարզով միջանցք բացել դեպի Նախիջևան։ Այս ամենինց ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը նպատակ չունի հարգելու խորհրդային շրջանի ինքնին ապօրինի վարչական սահմանները»,-ընդգծեց քաղաքագետը։

Քանանյանի համոզմամբ՝ հաշվի առնելով «Հայկական ժամանակ»-ում նշված 4-րդ կետը, պարզ է դառնում, որ Ադրբեջանը նպատակ չունի բավարարվելու Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված հայկական տարածքներով։ «Ադրբեջանն ունի անկախ Ադրբեջանի առաջին հանրապետության տարածքային ընդգրկման իր սեփական պատկերացումը, և այդ պատկերացումը շատ հստակ է ներկայացված նաև Ադրբեջանի հրապարակած իրենց առաջին հանրապետության քարտեզներով, որտեղ ներկայիս ՀՀ-ի ամբողջ Սյունիքի մարզը՝ համարյա ամբողջությամբ, Վայոց ձորի մարզը, Գեղարքունիքի մարզի կեսը, Տավուշի մարզի մի շարք տարածքներ, կասեի Տավուշի մարզը համարյա ամբողջությամբ, դարձյալ ներկայացված են որպես ադրբեջանական տարածք։

Հետևաբար, եթե Ադրբեջանը իսկապես նպատակ ունի 1920թ-ի քարտեզով սահմանազատում, մեր առջև դնելու է հենց այդ քարտեզը, որտեղ ներկայիս հայկական վերահսկողության տակ մնացած Խորհրդային Հայաստանի տարածքի ուղիղ կեսը, եթե ոչ ավելին դառնալու է Ադրբեջանի տարածքային հավակնության առարկա»,-մանրամասնեց Քանանյանը։

Անդրադառնալով հարցին՝ հավանական համարո՞ւմ է, որ Փաշինյանը կընդունի այդ պահանջները, Քանանյանը պատասխանեց. «Թեև Նիկոլ Փաշինյանը օբյեկտիվորեն պետական դավաճան է, որովհետև կարևոր չէ կանխակալ միտումնավորությամբ կամ պատերազմը ապաշնորհ կերպով կառավարելու շնորհիվ է նա հասել նոյեմբերի 9-ի թղթի ստորագրմանը, բայց դրա ստորագրմամբ Փաշինյանը օբյեկտիվորեն պետական և ազգային դավաճան է, որը ենթակա է ռազմական տրիբունալի խստագույն պատժի սահմանման։

Կարծում եմ՝ անգամ պետական դավաճան Նիկոլ Փաշինյանը չի կարող ընդառաջել ադրբեջանական հավակնություններին, եթե դրանք վերաբերվելու են 1920թ-ի քարտեզին։ Այստեղ այլ բան է ասվելու։ Նա ասելու է, որ ի հեճուկս Ադրբեջանի ծայրահեղ և խիստ անընդունելի պահանջների, ինքն, այնուամենայնիվ, նաև արտաքին աշխարհի աջակցությամբ պատրաստ է երաշխավորել Խորհրդային Հայաստանի տարածքի ամրագրումը որպես միջազգայնորեն ճանաչված Հայաստան, այսինքն՝ այդ հնարքին նա կարող է գնալ։ Անգամ Նիկոլ Փաշինյանը, ես չեմ կարծում, որ այս փուլում պատրաստ կլինի քննարկել Սյունիքի, Վայոց ձորի, Գեղարքունիքի կեսի և Տավուշի մի մասի հանձնումը, և դա դարձնել բանակցության առարկա, անգամ եթե հանդգներ, Արևմուտքը նրան բնականաբար կարգելեր»,-պարզաբանեց քաղաքագետը։

Ըստ նրա՝ եթե Ադրբեջանը հանդգնի նման պահանջներ ներկայացնել, ապա պետք է գիտակցել, որ Ադրբեջանն ու Թուրքիան մտադիր չեն հանդուրժելու տարածաշրջանում ինքնուրույն, անկախ Հայաստանի պետական գոյությունը, հետևաբար նրանք ջանալու են վերացնել ՀՀ-ն որպես պետական միավոր։

«Հայեցակարգը, թե բոլոր հնարավոր և անհնարին, կարմիր գծերից անդին զիջումներով հնարավոր է ստանալ թուրք- ադրբեջանական շրջապատի թույլտվությունը հարատևելու որպես թանգարանային «պուճուրիկ» Հայաստան, հատուկ եմ պուճուրիկ ասում, ուրեմն այսպիսի երազանքները կատարելապես անհիմն են և ինքնասպանական են»,-եզրափակեց Քանանյանը։

Արփինե Նավասարդյան