Կարծում եմ՝ Լավրովի նկատառումը հենվում էր բանակցային պրոցեսի արդյունքների վրա կամ առնվազն բանակցային գործընթացում տեղի ունեցած իրադարձությունների վրա, քանի որ մենք կողմ չենք՝ չենք կարող ոչ հաստատել, ոչ էլ ամբողջ ծավալով խնդիրը պատկերացնել։ Առնվազն անորոշություն կար, թե որ ցուցակների մասին է խոսքը, Հայաստանի՞ կողմից պահվող ադրբեջանցի գերիների, թե՞ ըստ հայկական կողմի ունեցած տեղեկությունների՝ Ադրբեջանում պահվող հայ գերիների վերաբերյալ։ Այս մասին ArmDaily.am-ի հետ զրույցում ասաց ՄԻԵԴ Ադրբեջանում պահվող գերիների նկատմամբ միջանկյալ միջոց կիրառելու խնդրագրեր ներկայացրած փաստաբանական թիմի անդամ Սիրանուշ Սահակյանը։
«Իհարկե, Հայաստանի Հանրապետությունը չէր կարող ամբողջական տեղեկություններ ունենալ Ադրբեջանում պահվող բոլոր գերիների վերաբերյալ, ուստի տրամաբանական է, որ յուրաքանչյուր կողմ պետք է տրամադրի իր հսկողության տակ գտնվող գերիների մասին տեղեկատվություն։ Այսինքն, Հայաստանը պետք է բարեխղճորեն կազմեր և ադրբեջանական կողմին փոխանցեր Հայաստանում պահվող ադրբեջանցի գերիների մասին տեղեկություններ, իսկ ադրբեջանական կողմը՝ կազմեր և հայկական կողմին փոխանցեր հայ գերիների մասին տեղեկատվություն։ Եթե այս ցուցակները կազմվեին բարեխղճորեն՝ միևնույն է, դրանց ստուգելիության խնդիր կա։ Մենք չենք բացառում, որ տակտիկական կամ անգամ քաղաքական նկատառումներից ելնելով՝ միտումնավոր թաքցնեն անձինք։ Դրա համար պետք է վերիֆիկացիոն մեխանիզմներ ստեղծվեր, այսինքն, այդ ցուցակների փոխանակմանը զուգընթաց՝ անկախ չեզոք կողմերը պետք է անարգել մուտք ունենային այն հնարավոր վայրեր, որտեղ կարող են պահվել հնարավոր գերիներ։ Այստեղ պետք է ակնկալեին երկու պետությունների բարեխիղճ համագործակցությունը և ելումուտի միջոցով կատարեին ճշգրտումներ, որից հետո էլ արդյունքները պետք է ներկայացնեին և կոնսեսուսի գային այն հարցում»։
Փաստաբանի դիտարկմամբ՝ ի սկզբանե այստեղ խնդիրներ եղել են և խնդիրներից մեկը գործընթացը ոչ թափանցիկ կազմակերպելն է, եթե գործընթացը թափանցիկ լիներ՝ այն քաղաքական օրակարգային հարց չէր դառնա և մանիպուլիացիաները կբացառվեին։ Իհարկե, մանիպուլիացաիները պետք է լինեին ճշգրտումներից հետո։
«Եթե մինչև ճշգրտումները հրապարակվեին, այստեղ հնարավոր սխալները տագնապներ կարող էին առաջացնել, դրա համար հասկանում եմ, որ մշակման և կազմման վաղ փուլերում հնարավոր էր պահել, ընթացիկ աշխատանքներ էին տեղի ունենում, բայց ճշգրտումներից հետո դրանք պետք է հրապարկվեին, որը նաև հնարավորություն կտար ընտանիքներին օր առաջ տեղեկանալ իրենց հարազատների ճակատագրի մասին։ Այստեղ մենք նաև մարդու իրավունքերի հարգման խնդիր ունենք՝ երկու պետությունների կողմից»,-ասաց նա՝ ընդգծելով, որ իսկապես, հրապարակայնացում չապահովելը և ոչ թաթանցիկ գործելաոճը ընդամենը մեծացնում է կամայականությունը և քաղաքական սպեկուլիացիաների տեղիք է տալիս, միաժամանակ, սա անհարկի սկսում են սակարկել ու քաղաքական օրակարգի մաս դարձնել։
Դիտարկմանը, թե Հայաստանում շատերը կարծում են, որ Լավրովը նկատի է ունեցել Ադրբեջանում պահվող հայ գերիների մասին, արդյոք, միանշանակ չէ, որ խոսքը հենց այս ցանկի մասին է՝ նա պատասխանեց՝ ոչ։ «Լավրովը չի նշել, թե որ ցուցակի մասին է խոսքը, բոլորը մեկնաբանում են նրա ասածը, սակայն ճիշտ կլինի, որ այդ մեկնաբանումը տա տեղեկատվությունը ներկայացնողը։ Տարակարծույթուն կարող է լինել, թե որ ցանկի մասին է խոսքը, բայց նշեմ, որ հայկական կողմը ունեցել է տեսանյութերով անձանց ցուցակներ, որոնք անվիճելի են, բայց մինչև օրս մենք չունենք պաշտոնական հաստատում Ադրբեջանի կողմից, եթե նա իսկապե՞ս նկատի է ունեցել հայերի ցուցակները, որ ադրբեջանական կողմը բարեխիղճ է գործել։ Առնվազն տեսանյութով դեպքերի մասին հայկական կողմը իմացել է, ես ինքս տեսել եմ նմանատիպ ցուցակ և դա չէր կարող ներկայացված չլիներ ադրբեջանական կողմին։ Ինչ վերաբերվում է սպառիչ ցուցակին՝ հայկական կողմը օբյեկտիվորեն էլ չի կարող սպառիչ ցուցակ կազմել, որովհետև, դիերի մեծ քանակություն գտնվել և դեռևս գտնվում է Ադրբեջանի վերահսկողության ներքո։ Ուստի հայկական կողմը չէր կարող վերլուծել և բացառման սկզբունքով դուրս բերել գերիներին, ինչը հնարավոր է ադրբեջանական կողմի համար, որովհետև մարտական գործողությունները որտեղ ընթացել են և հետքեր են թողել՝ այս պահին գտնվում են իրենց բացառիկ իրավազորության ներքո, այդ տեղեկատվությունը գեներացված իրենց ձեռքում է։ Այստեղ մենք անհավասար պայմաններում ենք գտնվում և այդ անհավասարությունը ևս պետք է միջնորդ կողմը հաշվի առնի, բայց ինձ համար միանշանակ չէր, որ Լավրովը նկատի է ունեցել հայ գերիների վերաբերյալ Հայաստանի կազմած ցուցակը։ Իրականում, երբ Լավրովն ասում է, որ Ադրբեջանիր կողմից ներկայացվել է ցուցակ և այն բավարարվել է, չի վկայում այն մասին, թե Ադրբեջանը ներկայացրել է Հայաստանում պահվող ռազմագերիների, գերիների մասին ցուցակ։ Չեմ կարող ասել, միտումնավոր, թե ոչ միտումնավոր, սակայն այստեղ անհստակություն կա, որը տարընթերցման տեղ է թողնում»։
Նա ընդգծեց, որ հայկական կողմի ներկայացրած ցուցակը նույնպես չի բավարարվել։ «Եթե իսկապես հայկական կողմի մեջ լիներ խնդիրը՝ Հայաստան վերադարձած անձանց թվաքանակն անհամեմատ մեծ կլիներ, որովհետև, բացահայտված դեպքերը ներառել և ներկայումս ներառում են շուրջ 150 անհերքելի դեպքեր, եթե այդ 150 -ը գտնվեին Հայաստանում և մնացյալ մասը չվերադարձվեր՝ ես կկիսեի այն մոտեցումը, որ խնդիրը հայկական կողմի մեջ է, որ թերի է ներկայացվել և դեռևս այս պահին կան մարդիկ, որոնք չեն վերադարձվել ցուցակի թերի լինելու պատճառով, բայց մենք տեսնում ենք, որ ցուցակում եղել են և կան մարդիկ, ում գերեվարման դեպքերը անվիճելի են, սակայն ադրբեջանական կողմը ոչ պաշտոնապես ընդունում է, ոչ էլ վերադարձնում է»։ Սահակյանը նաև տեղեկացրեց, որ հայկական կողմը տարանջատում է գերեվարման անհերքելի դեպքեր և ենթադրյալ դեպքեր, անհերքելի դեպքերը հիմնավորված են ստուգված, անհերքելի ապացույցներով և ոչ միայն տեսանյութերով, այլև ականատեսի տեղեկությունները ևս նշանակություն ունեն։ Միաժամանակ, ունենք դեպքեր, երբ հանգամանքներ են խոսում հօգուտ գերեվարման, բայց որոշակի տվյալները կարող են հերքել գերեվարումը, դրա համար դրանք մեզ համար ենթադրյալ գործեր են»։ Փաստաբանն ընդգծեց, որ ենթադրյալի վերաբերյալ թվաքանակ չեն նշում, բայց դրանց թիվը կարող է բավական մեծ լինել կամ մոտ լինել 100-ի»։
